Biblioterapia w resocjalizacji
Jednym z ważniejszych zadań resocjalizacji zdaniem Lipkowskiego jest doprowadzenie jednostki społecznie niedostosowanej, do takich form zachowania się, które są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi. W związku z tym działalność resocjalizacyjna nie może mieć na celu powrotu do poprzedniego stanu zdrowia psychicznego i społecznie - moralnego ze względu na to, iż osobowość ludzka ulega nieustannemu rozwojowi, stale się zmienia, więc jest to niemożliwe. Oddziaływanie resocjalizacyjne powinno polegać na zmianie zachowania jednostki, poprzez eliminowanie negatywnych cech zachowania i wzmacnianie kontroli nad owym zachowaniem. Nieprzystosowanie społeczne zaś rozumiane jest jako nieadekwatne funkcjonowanie w rolach społecznych, przejawianie postaw antyspołecznych, wadliwe zaspokajanie potrzeb jednostkowych.
Obecnie proces resocjalizacji opiera się na różnorodnych odmianach terapii, których celem jest przede wszystkim krygowanie zaburzeń w rozwoju wychowanków, kompensowanie braków i dewiacji. Służą temu metody terapeutyczne oparte o różne wytwory kultury, takie jak: literatura, muzyka, plastyka, zabawa. W zależności od charakteru stosownego wytworu kultury możemy wskazać: arteterapię, biblioterapię, choreoterapię, muzykoterapię, ludoterapię, poezjoterapię oraz terapię zajęciową.
Rozważania niniejszej pracy skoncentrują się na biblioterapii. Należy ona do jednych z ważniejszych metod stosowanych w resocjalizacji. Jest sprawdzona empirycznie, dzięki niej możliwe jest wygaszenie agresji u jednostek poddanych procesowi resocjalizacji, a także kształtowanie pożądanych zachowań. O jej walorach mogą świadczyć miejsca, w których stosuje się ową metodę, należą do nich między innymi: zakłady dla niedostosowanych społecznie, pogotowia opiekuńcze, centra leczenia uzależnień, zakłady karne.
Sam proces polega na tym, iż osoby do tego przygotowane, czyli bibliotekarze pracujący w ośrodkach, wychowawcy i pedagodzy za cel przyjmują sobie resocjalizacje dzieci i młodzieży, dorosłych w oparciu o odpowiednio dobraną literaturę. Jednak sama książka nie wystarczy, potrzebny jest pomysł, scenariusz tych zajęć, tak aby przyniosły one, jak największą korzyść wychowankom. W zależności od tego, jaki cel chcemy osiągnąć
u osób resocjalizowanych, pod tym kątem dobieramy problematykę, temat dyskusji
i ostatecznie pozycję książkową. Możemy przygotować zajęcia, które będą mieć charakter diagnostyczny, profilaktyczny, relaksacyjny, refleksyjny, informacyjny, bądź też edukacyjny, w zależności od potrzeby.
Działania biblioterapeutyczne mogą być wspomagane technikami, takimi jak: drama, inscenizacja, co pozawala uczestnikom spotkań wyrzucić z siebie agresję, zło, nagromadzony gniew. Dobrze też jest połączyć biblioterapię z innymi formami arteterapii, jak na przykład muzykoterapią. To wszystko powoduje, że w konsekwencji kontakt z dziełem literackim kojarzy się z czymś przyjemnym, a nie zaś z przymusem, czy obowiązkiem. Wszystko zależy od inwencji biblioterapeutów i osób, do których kierowane są zajęcia.
Potwierdzeniem tego, iż biblioterapia nie należy do metod abstrakcyjnych i czysto teoretycznych, na które nie ma miejsca w resocjalizacji jest Więzienny Klub Literacki z Włocławka. Jego członkowie to więźniowie skazani za rozmaite przestępstwa, za które otrzymali karę wymiarze od kilku miesięcy po dożywocie. Klub daje im możliwość kontaktu z ludźmi z poza murów, mogą tworzyć i wydawać własne książki, uczestniczyć w różnych kulturalnych wydarzeniach i konferencjach. Opiekują się książkami, biblioteką, uczestniczą w wyborze i zakupie literatury, przygotowują wystawy tematyczne. To właśnie książka nadaje sens ich więziennemu życiu, sprawia, że po wyjściu na wolność nie będą ani gorsi, ani głupsi i nie zapomną wartości, które są ważne w codziennym życiu.
Przykłady na terapeutyczne walory książki i procesu, jaki stanowi biblioterapia
w resocjalizacji można mnożyć. Działania biblioterapeutyczne, jako formę resocjalizacji podjęto także w zamkniętym Ośrodku Opiekuńczo – Wychowawczym w Warszawie, gdzie stworzono grupę „Spirit”, która uczestniczyła w zajęciach biblioterapeutycznych. Owe zajęcia przybierały formę spotkań, na których dziewczyny mogły czuć się swobodnie, miały warunki zapewniające komfort psychiczny i dobre samopoczucie podczas czytania, słuchania i omawiania określonej pozycji. Podczas dyskusji nad określonym problemem mogły zabierać głos, wyrażać swoje zdanie, a także milczeć. Literatura była zróżnicowana i dobrana pod kątem ich potrzeb, dzięki temu miały możliwość przyjrzenia się problemom takim jak: choroba, niepełnosprawność, kalectwo, autyzm, co zaowocowało między innymi kontaktem
z dziećmi autystycznymi.
Równie istotna jest organizacja czasu wolnego z wykorzystaniem książki w przypadku osób przebywających w zakładach wychowawczych, właśnie z punktu resocjalizacyjnego. Właściwe zagospodarowanie czasu daje możliwość kształtowania odpowiednich postaw społecznych, wartości, ale także zapobiega demoralizacji, deprawacji, zacieśnianiu solidarności przestępczej. Odpowiednio dobraną literaturą można leczyć u osób niedostosowanych społecznie niepożądane stany psychiczne, lęki, nudę, osamotnienie, poczucie niższej wartości, zachowania agresywne, egoistyczne. Można zaszczepić i rozwijać zainteresowania, których niedostosowanym społecznie bardzo często brakuje. Przygotować ich do życia poza zakładem.
Sekret sukcesu i efektywności stosowania biblioterapii w resocjalizacji tkwi w innym, niż powszechnie przyjętym traktowaniu książki. Zamiast analizy poszczególnych wątków i walorów książki podchodzi się do niej, jako do nauczycielki życia, przyjaciółki. W biblioterapii nie ma miejsca na suche omawianie bohaterów i konstruowanie planów wydarzeń. Biblioterapia pozwala utożsamić się z bohaterem, przeżywać jego lęki, radości, daje możliwość dyskusji i poznania poglądów innych. Pozwala na aktywność i ekspresje.
