Biblioterapia - wyjaśnienia terminologiczne

 

           Biblioterapia w przeciwieństwie do tego, co mogłoby się powszechnie wydawać nie jest niczym innowacyjnym. Już w starożytności wierzono i stosowano uzdrawiającą moc słowa. Za nową uznać można tylko nazwę - biblioterapia, która została wprowadzona do terminologii dopiero w XX wieku. Bardzo często można zaobserwować sytuację, kiedy ktoś stosuje biblioterapię nie zdając sobie z tego sprawy. Zastanówmy się ile razy każdemu z nas zdarzyło się wzruszyć przy czytaniu jakiejś książki? Jaka przeczytana pozycja dodała nam siły i wiary we własne możliwości tak, iż mogliśmy przenosić góry? Po przeczytaniu czego ogarnęła nas refleksja nad sobą, nad własnym życiem i otaczającym nas światem?

           Poruszane zagadnienie, należałoby rozpocząć od zdefiniowania pojęcia, jakie stanowi biblioterapia. W Polsce funkcjonuje definicja przyjmująca, iż „biblioterapia to dział psychologii czytelnictwa, znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii. Zakłada wykorzystanie lektury książek i czasopism dla regeneracji systemu nerwowego i psychiki człowieka chorego. Bada także możliwości profilaktycznego traktowania książki i czytelnictwa w szerszych zbiorowościach społecznych (...). W zakres biblioterapii wchodzi działalność praktyczna w dziedzinie oddziaływania książki w różnych środowiskach społecznych poprzez odpowiedni dobór lektur oraz metod i form pracy z czytelnikami wymagającymi szczególnej opieki”.[1]

          Biblioterapia według Barbary Zybert to „świadome, intencjonalne działanie, które ma doprowadzić do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych”.[2] Podobną definicję podaje Ewa Tomasik, która traktuje biblioterapię, jako zamierzone działanie przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych, takich jak: obrazy, filmy, prowadzących do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych. Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidualny - biblioterapeuty z jedną osobą, bądź też grupą.[3]

          Irena Borecka za biblioterapię uznaje działanie terapeutyczne, które opiera się o stosowanie materiałów czytelniczych. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów danej osoby przez ukierunkowane czytanie. Jest również rodzajem oparcia w procesie osiągania przez nią poczucia bezpieczeństwa. Może być też środkiem realizacji jej potrzeb.[4] Natomiast M. Howie, traktuje biblioterapię, jako „reading therapy”, którą sprowadza do wykorzystywania literatury i innych audiowizualnych materiałów do właściwie przygotowanej, terapeutycznej działalności, zazwyczaj przy pomocy odpowiednio kierowanej dyskusji, rozmowy.[5]

          Ważne, aby zwrócić uwagę na fakt, iż działania biblioterapeutyczne prowadzone są na specjalnie dobranych i wyselekcjonowanych materiałach. I niekoniecznie mowa tu, o tradycyjnych książkach. Można wykorzystać inne nośniki informacji, dla przykładu nagrania, filmy, ilustracje, obrazy, wszystko to, co może pomóc w zrozumieniu i odbiorze treści, jakie porusza dana książka. Adresat biblioterapii nie musi sam czytać książki, ma możliwość uczestnictwa w procesie czytania książki przez terapeutę, bądź korzystania z nagrań.

          Warty podkreślenia jest fakt, iż pomiędzy biblioterapią, a czytelnictwem nie można postawić znaku równości. Istniej pewien związek pomiędzy jednym i drugim, ale to nie to samo. Jedną z podstawowych cech odróżniających biblioterapię od czytelnictwa, stanowi fakt, że w czytelnictwie musi dochodzić do bezpośredniego kontaktu osoby czytającej z książką. Ponadto biblioterapia charakteryzuje się systematycznym i zorganizowanym planem, organizacją specjalnych spotkań i stosowaniem form dyskusyjnych.[6]

Początkowo biblioterapia była stosowana w kontakcie z osobami, u których występowały różnorakie zaburzenia i choroby psychiczne, a także u jednostek poddanych hospitalizacji. Z czasem sytuacja ta uległa zmianie, co doprowadziło do tego, iż obecnie wykorzystuje się ją w resocjalizacji, rewalidacji i dla realizacji celów ogólnorozwojowych. Co sprawia, że może być wykorzystywana w kontakcie z każdym człowiekiem.[7]

Możemy wyróżnić następujące rodzaje biblioterapii:

-         biblioterapię instytucjonalną – wykorzystuje literaturę dobraną specjalnie do potrzeb indywidualnych jednostki.

-         biblioterapię kliniczną – stanowi ona część psychoterapii klasycznej i wymaga przygotowania z zakresu psychologii, bądź psychiatrii. Jej celem jest leczenie zaburzeń w zachowaniu ludzi chorych. Literaturę traktuje jako środek leczniczy.

-         biblioterapię wychowawczo - humanistyczną (rozwojową) – od wieków stosowana przez bibliotekarzy i wychowawców, polega na odpowiednim doborze książki do celów terapeutycznych lub ogólnorozwojowych, umiejętnym kierowaniu poznania danej pozycji oraz na prowadzeniu dyskusji nad problemami w niej zawartymi. Książka jest tutaj środkiem komunikacji, porozumiewania się. [8]

        W biblioterapii możemy również wskazać cele, którymi się charakteryzuje. Mowa tutaj o czterech głównych celach:

-         rewalidacyjnym – ukierunkowany jest na osoby o obniżonej sprawności intelektualnej

-         resocjalizacyjnym – skierowany jest do osób niedostosowanych społecznie

-         profilaktycznym – nastawiony jest na zapobieganie tworzeniu się problemów natury emocjonalnej

-         ogólnorozwojowym – ma za zadanie realizować potrzeb związanych z danym wiekiem rozwojowym[9]

         Pełny proces biblioterapeutyczny składa się z 6 etapów, do których zaliczyć możemy: czytanie, bądź też słuchanie, następnie następuje identyfikacja, pojawiają się przeżycia wywołane czytaniem - słuchaniem, katharsis, wgląd, zmiana w postawach lub zachowaniu. [10]

          Biblioterapia wśród wskazanych celów, którymi się kieruje ma jeden szczególnie istotny dla podjętego tematu, a mianowicie resocjalizacyjny, co sprawia, że biblioterapia może być metodą pracy z grupą niedostosowanych społecznie. Jej zastosowanie pozwala na uświadomienie jednostce sytuacji problemowej, a w konsekwencji na przepracowanie, omówienie negatywnych emocji. W pracy z określoną grupą wykorzystuje się scenariusze biblioterapeutyczne, które można stasować zarówno w pracy z młodzieżą, osobami dorosłymi, jak i starszymi. Celem takich spotkać jest zapewnienie opieki, resocjalizacja i terapia. Natomiast miejscem tych działań mogą być ośrodki opiekuńczo – wychowawcze, domy pomocy społecznej, zakłady poprawcze, ośrodki leczenia uzależnień.[11]